Ewolucja

Niniejsza strona gromadzi materiały zebrane w trakcie badań nad recepcją teorii ewolucji w Polsce. Ten projekt monograficzny prowadzony w ramach badań nad historią filozofii przyrody i filozofią polską. Wynikiem tego projektu jest cykl wykładów monograficznych prowadzonych na Wydziale Filozoficznym UPJPII w Krakowie.

Zakończony wykład: „Zmagania polskich filozofów z teorią ewolucji w I poł. XX wieku” (r.a. 2010/2011)

Plan wykładu:

  1. Stan badań ewolucyjnych na przełomie XIX i XX wieku
  2. Odrodzenie scholastyki na ziemiach polskich (pocz. XX w.)
  3. Wokół rocznicy darwinowskiej w 1909 r.
    1. popularyzacja poglądów E. Haeckla
    2. sprawa o. E. Wasmanna SJ
  4. Zmagania z darwinizmem i neodarwinizmem: reakcje przyrodników i filozofów (do 1914)
  5. Darwinizm w opałach
  6. Stanowiska kompromisowe
  7. Owoce Teheranu i Jałty: narzucenie nauki sowieckiej oraz zmagania z "nauką" Miczurina i Łysenki
  8. Wokół kolejnej rocznicy darwinowskiej (1959)

Opis wykładu: Wykład prezentuje historię zmagań filozofów z zagadnieniem interpretacji teorii ewolucji. W pierwszej połowie XX wieku trudności sprawiała nadal darwinowska teoria doboru naturalnego, dodatkowo zaczęły się pojawiać inne teorie bazujące na konstrukcji Darwina (np. prace E. Haeckla) oraz konkurencyjne teorie (mutacjonizm de Vriesa). Szczególnie interesująca sytuacja jest związana z kryzysem ewolucyjnego programu badawczego, jaki miał miejsce w związku z powstaniem genetyki. W latach 20. wydawało się, że odkrycia na tym polu podważyły teorię Darwina i można było obserwować odwrót od koncepcji ewolucyjnych. Dopiero prace nad statystycznymi modelami opisującymi ewolucję populacji pozwoliły na pozbycie się sprzeczności i odrodzenie wiary w możliwość stosowania teorii ewolucji. Powstała w wyniku tego tzw. "synteza ewolucyjna" okazała się jednym z ważniejszych wydarzeń naukowych tego okresu w biologii. Na ziemiach polskich, które znalazły się po II wojnie światowej w kręgu wpływów ZSRR, wprowadzono siłą do nauki ideologię i filozofię marksistowską. Pojawiły się wówczas nowe trudności związane z forsowaniem pseudonaukowej ideologicznej karykatury nauki jaką były miczurinizm i łysenkizm. Wykład zakończy się szkicem sytuacji na przełomie lat 50. i 60.

Ukazał się już drukiem zapowiadany numer specjalny "Wokół ewolucji" czasopisma Semina Scientiarum 9 (2010). Można w nim znaleźć m.in. interesujące prace kilku studentów uczęszczających na ten wykład.

Zakończony wykład „Recepcja teorii ewolucji na ziemiach polskich” (r.a. 2009/2010)

Celem wykładu było zaznajomienie słuchacza z przebiegiem recepcji teorii Darwina na ziemiach polskich przed wybuchem II wojny światowej. Analizowane były również podłoże filozoficzne polemik, które się wówczas rozgrywały.

Plan wygłoszonego wykładu

I. Ewolucja przed Darwinem i w czasach Darwina — wstęp z filozofii i historii nauki
II. Recepcja teorii ewolucji w II poł. XIX w. na ziemiach polskich
III. Polemiki wokół teorii ewolucji
IV. Erich Wasmann SJ vs E. Haeckel - przyczyny i reperkusje sporu

Lektury do wykładów

  1. Leszek Kuźnicki, „Ewolucjonizm w Polsce 1883-1959”, Kosmos, t. 58 (2009), nr 3-4, s. 297-313 (zobacz PDF).
  2. Paweł Polak, „Neotomistyczna recepcja teorii ewolucji w Polsce w latach 1900–1939 w kontekście relacji nauka–wiara” [w:] Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XLIII (2008), s. 44-88.
  3. Zbigniew Kępa, Marksizm i ewolucja. „Twórczy darwinizm” jako narzędzie propagandy antyreligijnej w latach 1948-1956, ser. „Rozprawy OBI”, OBI-Biblos, Kraków-Tarnów 1999, ss. 199. (Zob. opis na stronie wydawnictwa Biblos).
  4. Wykład wstępny (materiał dla studentów)

Opracowania uzupełniające

  1. Zbigniew Kępa, „Reinterpretacja myśli ewolucyjnej Nusbauma–Hilarowicza w okresie stalinowskim”, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XX (1997), s. 92-107 (zob. art. w wersji PDF).
  2. Zbigniew Kępa, „«Nowa biologia» w walce z religią”, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XXII (1998), s. 63-78 (zob. art. w wersji PDF).
  3. Gabriel Brzęk, „Recepcja darwinizmu w Polsce”, [w:] Recepcja w Polsce nowych kierunków i teorii naukowych , red. A. Strzałkowski, PAU, Kraków 2001, s. 273–291.
  4. Zbigniew Kępa, „Recepcja darwinizmu na ziemiach polskich w latach 1859-1884”, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XVIII (1996), s. 29-51 (artykuł dostępny również na stronie OBI zobacz PDF).
  5. Paweł Polak, „Spór wokół teorii ewolucji przed stu laty”, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce, XLI (2007), s. 56-90.
  6. Paweł Polak, „Dlaczego polscy neotomiści interesowali się teorią ewolucji w latach 1900-1939” [w:] Kwartalnik Filozoficzny, t. XXXVIII (2010), z. 2, s. 63-82.

Lektury w Internecie

Wokół Darwina

  1. Numer Kosmosu poświęcony 150. rocznicy powstania teorii Darwina (zobacz)
  2. Rok Karola Darwina na Uniwersytecie Warszawskim (zobacz)
  3. Galeria zdjęć Time z okazji 200. rocznicy urodzin (zobacz)

Idee ewolucyjne przed Darwinem (i nie tylko)

  1. Understanding evolution (Berkeley) (zobacz)
  2. „Evolution” artykuł w Internet Encyclopedia of Philosophy (zobacz)

Sowiecki twórczy darwinizm - ideologiczna deformacja nauki

  1. O łysenkizmie: Anna Bikont, Sławomir Zagórski, Burzliwe dzieje gruszek na wierzbie

Materiały źródłowe

Materiały do badań historycznych

Apologetyka chrześcijańska wobec darwinizmu (źródła w sieci)

ks.Stanisław Bartynowski SI, Apologetyka podręczna, Kraków 1916, fragmenty:

Opracowania popularnonaukowe